Onderzoek

De culturele stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt is verantwoordelijk voor ettelijke van de belangrijkste monumenten en kunstschatten van het land. Onze burchten, kastelen, domkerken en kerken weerspiegelen in talrijke facetten meer dan 1200 jaar geschiedenis van centraal Duitsland. Daartoe behoren niet alleen de historische gebouwen zelf, maar ook delen van de oorspronkelijke inrichting en unieke bestanden van een collectie die van aanzienlijk wetenschappelijk belang is.

Een hoofdtaak van de culturele stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt is dan ook het onderzoek naar deze monumenten en de inrichting daarvan. In het middelpunt staat aan de ene kant de geschiedenis van de specifieke huizen, het ontstaan en de gebruikmaking daarvan en de talrijke veranderingen in de loop der eeuwen. De bouwwerken waren tegelijkertijd voor veel mensen de plaats om te wonen en te werken en vormden de schouwplaats van belangrijke historische gebeurtenissen. Aan de andere kant ligt de focus op het bezighouden met de kunst- en cultuurschatten van de collecties, waarbij het oogmerk is gericht op de periode vanaf de middeleeuwen tot aan de moderne tijd.

Deze pretentieuze opgave vergt een intensieve interdisciplinaire samenwerking. Belangrijke wetenschappelijke coöperaties zijn ontstaan en zullen toekomstig verder worden uitgebreid. Publicaties en tentoonstellingen tonen de nieuw opgedane kennis aan het publiek. De culturele stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt nodigt u uit kunst, cultuur en de geschiedenis van de lidstaat gezamenlijk op de oorspronkelijke plaats te ontdekken.

 

‘Wetenschappelijk concept voor het behoud van de sculpturen voor de koorpijlers in de Halberstädter dom’

Tot de oorspronkelijke middeleeuwse inrichting van de Halberstädter domkerk behoren ook de 14 figuren voor de pijlers van het hoge koor. De beschilderde stenen sculpturen ontstonden vermoedelijk tussen 1425 en 1475. Bij herstellende werkzaamheden constateerde men in 2014 dat de toestand van de sculpturen kritisch is. Vooral de kleuren zijn sterk beschadigd en gedeeltelijk bedreigd.

Verschillende dingen hebben dit veroorzaakt: De klimatologisch sterk wisselende omgevingscondities in de kerk bevorderden dit proces evenals de negatieve invloed van het milieu, dit als gevolg van de beschadigingen van de domkerk uit de Tweede Wereldoorlog. Niet in de laatste plaats heeft het uitblijven van goede herstelmaatregelen sinds de 19e eeuw dit verval veroorzaakt.

Na een omvangrijke registratie van de bestanden werd uiteindelijk een interdisciplinair onderzoeksproject opgestart om de broze verflagen van de middeleeuwse sculpturen te beschermen. In de wetenschap van de restauratie worden innovatieve technologieën gebruikt, die exemplair op de sculpturen van het koor getoetst en verder werden ontwikkeld.

 

Looptijd:
2016-2019
Ondersteunende instanties:
Deutsche Bundesstiftung Umwelt (DBU)
Projectleiding:
Culturele stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt
Partners:
Institut für Diagnostik u. Konservierung an Denkmalen in Sachsen u. Sachsen-Anhalt e. V. (IDK)
Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt
Gediplomeerd restaurator Corinna Grimm Remus, Magdeburg
Bauhaus-universiteit Weimar; faculteit voor bouwkunde
Leerstoel modellering en simulatie - constructie
Wetenschappelijke Raad:
Technische hogeschool Keulen
Hogeschool Potsdam

‘Inventarisering van de Halberstädter dom’

De dom in Halberstadt behoort tot de vooraanstaande gotische grote bouwwerken van de middeleeuwen. Hij was de hoofdkerk van het oude missie-bisdom, dat Karel de Grote aan de oostelijke grens van het Frankische Rijk liet oprichten. Als enigst centraal Duits bisdom behoorde Halberstadt niet tot het aartsbisdom Magdeburg, wat ook in de artistieke inrichting te zien was.

Na de Karolingische en Ottoonse voorafgegane constructies ontstond sinds de 13e eeuw een gotische dom, waarvan de feestelijke laatste wijding in 1491 plaatsvond. Zijn binnenruimte beschikt over een groot aantal architectonische inpassingen en significante sculpturen uit hout en steen. Wereldberoemd zijn het triomfkruis uit de beginnende 13e eeuw of de domschat van Halberstadt uit de middeleeuwen.

Sinds januari 2016 wordt een complete nieuwe registratie van de dom en zijn bijgebouwen doorgevoerd. Het is de bedoeling een actueel, wetenschappelijk onderbouwd beeld van de architectuur en de inrichting te verkrijgen, dat in een tweedelige publicatie zal verschijnen.

 

Looptijd:
2017-2022
Ondersteunende instanties:
Deelstaat Saksen-Anhalt
Projectleiding:
Culturele stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt
Projectbehandeling:
Dr. Heiko Brandl en Anja Seliger
Partners:
Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt
Europäisches Romanik Zentrum e. V.

‘Catalogus over het bestand van de Halberstädter paramenten tot aan de secularisatie’

In de domschat behoren de paramenten - in de kerkruimte en bij religieuze ceremoniën gebruikte textiele voorwerpen - tot het grootste aantal binnen de objectgroep. Specifieke stukken als de romaanse damastweverij zijn van de hoogste kwaliteit en tellen tot de onomstreden hoogtepunten van elk bezoek aan de domschat.

Het grootste deel van de liturgische textiele voorwerpen is daarentegen ondanks haar vaak kwalitatief hoogwaardige uitvoeringen en bijzondere variëteit tot op enkele uitzonderingen veruit niet onderzocht. Haar wetenschappelijke ontsluiting is daarom van groot belang voor de wetenschap en de gemeenschap.

Dit doel wordt door een meerderjarig interinstitutioneel samenwerkingsverband nagestreefd. De projectleiding wordt door de autoriteit voor monumentenzorg en archeologie Saksen-Anhalt uitgevoerd, die zich reeds decennia met onderzoek naar de paramentenschat bezighouden. Bij het ter perse gaan van de resultaten wordt voor het eerst een wetenschappelijke catalogus over de bestanden van de Halberstädter paramenten voorhanden zijn. Deze beschrijft niet alleen de verzameling, maar ook de uniekheid van dit soort objecten voor Halberstadt en ook ver daarbuiten.

 

Looptijd:
sinds 2011
Ondersteunende instanties:
Projectleiding en samenwerkingspartners
Projectleiding:
Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt
Projectbehandeling:
Barbara Pregla
Partners:
Culture stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt
Abegg-Stiftung
Evangelisches Kirchspiel Halberstadt

De Moritzburg in Halle als centrale opslag voor onteigend kunst- en cultuurgoed

Op 3 september 1945 vaardigde het bestuur van de provincie Saksen een verordening over de landhervorming uit. De daarop gerichte ‘vereffening van het feodale-jonkerachtige grootgrondbezit’ moest de ‘heerschappij van de jonkers en grootgrondbezitters’ uit de weg ruimen. In de provincie Saksen werden daaropvolgend meer dan 2.200 goederen onteigend. De eigenaars waren meestal gevlucht of het land uitgezet. De in de kastelen en landhuizen achtergelaten inventaris - kunstwerken als schilderijen en sculpturen, maar ook meubels, wapens, bibliotheken en archieven - golden nu als ‘onbeheerd’. Om het tegen onttrekking, vernieling en diefstal te beschermen werd het eerst onder de bijzondere bescherming van de provincie geplaatst, verzameld in depots en aldaar opgeslagen. Het hoofdelijk depot voor deze ‘zekerstelling van cultuurgoed’ in de provincie Saksen/lidstaat Saksen-Anhalt was in de Moritzburg in Halle (Saale), de kastelen in Wernigerode en Beichlingen dienden als de dependance.

Verdere informatie

 

Projectleiding:
Culturele stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt
Partner:
Deutsches Zentrum Kulturgutverluste

‘Inventarisering van de dom in Magdeburg’

De dom St. Mauritius en St. Katharina is het meest belangrijke sacrale gebouw in Saksen-Anhalt en de grootste Duitse aartsbisschoppelijke kerk van de late middeleeuwen. De door keizer Otto de Grote opgerichte dom werd na een brand in 1207 door een volledig nieuw bouwwerk vervangen, waarvan de architectuur en sculptuur op indrukwekkende manier de overgang naar de gotiek documenteren. De laatste feestelijke wijding verrichtte aartsbisschop Dietrich in het jaar 1363. De westelijke gevel met twee torens werd onder kardinaal Albrecht van Brandenburg in het jaar 1520 voltooid. Het protestantse godshuis uit 1567 kenmerkt tot op heden het silhouet van de hoofdstad van de lidstaat.

Een boek over de inventaris van de dom in Magdeburg was lange tijd een grote wens van de wetenschap. Daarom kwamen de samenwerkingspartners overeen de architectuur en inrichting volledig opnieuw te registreren. Met een werk bestaande uit twee banden over de dom in Magdeburg ligt sinds 2011 de eerste wetenschappelijke beoordeling van architectuur en inrichting van de kathedraal ten tafel. Onderzoek en monumentenzorg beschikken nu over een degelijk fundament voor toekomstige werkzaamheden.

 

Looptijd:
2005 -2009
Ondersteunende instanties:
Lidstaat Sachsen-Anhalt
Projectleiding:
Martin-Luther-universiteit Halle-Wittenberg, instituut voor kunstgeschiedenis, prof. dr. Wolfgang Schenkluhn
Projectbehandeling:
Dr. Heiko Brandl en dr. Christian Forster
Partners:
Culturele stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt
Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt
Publicaties:
Heiko Brandl/Christian Forster, Der Dom zu Magdeburg. Band. 1: Architektur. Band. 2: Ausstattung (Regensburg 2011).
ISBN 978-3-7954-2462-6

‘Catalogus over de bestanden van de Halberstädter manuscripten uit de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd’

Hoewel de domschat van Halberstadt tot de belangrijkste middeleeuwse kerkschatten behoort, is de wetenschappelijke ontsluiting daarvan nog vol onderzoekshiaten. Eén daarvan werd nu gesloten voor de middeleeuwse en vroegmoderne manuscripten.

In de domschat zijn 39 werken van dit soort overgebleven, in het historische stedelijke archief in Halberstadt zijn het er 40. In een interinstitutioneel onderzoeksproject werd voor het eerst door de Herzog August bibliotheek in Wolfenbüttel een nieuwe beschrijving en wetenschappelijke beoordeling van de manuscripten naar de richtlijnen van de Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG) gemaakt. Deze vervangt de reeds door Gustav Schmidt in 1878/81 gepubliceerde catalogisering van de Halberstädter manuscripten.

 

Looptijd:
2007-2018
Ondersteunende instantie:
Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG)
Projectleiding:
Herzog August bibliotheek Wolfenbüttel
Projectbehandeling:
Dr. Patrizia Carmassi
Partners:
Culturele stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt
Stad Halberstadt
Evangelisches Kirchspiel Halberstadt
Publicaties:
Patrizia Carmassi, Katalog der mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Handschriften in Halberstadt. Verzeichnis der Bestände der Kulturstiftung Sachsen-Anhalt, Domschatz zu Halberstadt, und des Historischen Archivs der Stadt Halberstadt (Wiesbaden 2018).
ISBN 978-3-447-10981-9

‘Voorbeeld praktijkgericht evaluatie- en strategieprogramma voor de preventieve conservering van nationaal waardevolle kunst en cultuurgoederen aan de hand van het voorbeeld van de domschat van Halberstadt’

Het behoud van monumenten en kunstwerken is een permanente verplichting. De culturele stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt vertrouwt daarbij vaak op de "preventieve conserveringsmethode". Dit zijn preventieve en substantie-beschermende maatregelen en ondersteunende concepten die gericht zijn op lange termijn en continuïteit. Deze moeten potentiële schade aan constructies en hun uitrusting in een vroeg stadium identificeren en indien mogelijk voorkomen.

Een model hiervan is de domschat van Halberstadt. De culturele stichting heeft hier een interdisciplinair ondersteunend model van externe specialisten opgezet, dat restauratoren voor de belangrijkste objectgroepen met deskundige wetenschappers samenbrengt. Daartoe behoren bovendien fundamentele en duurzame verbeteringen van de voorwaarden voor de opslag. De heropening van de domschat met een nieuwe presentatie in april 2008 was een belangrijke mijlpaal in dit proces.

In het kader van een meerjarig onderzoeksproject werden de tot nu toe doorgevoerde maatregelen gecontroleerd, verdere mogelijkheden voor de optimalisatie onderzocht en een doelgericht concept voor het onderhoud ontwikkeld, dat duurzaam kan worden gehandhaafd.

U vindt het gedetailleerde eindrapporthier.

 

 

 

Looptijd:
2011-2015
Ondersteunende instantie:
Deutsche Bundesstiftung Umwelt (DBU)
Projectleiding:
Culturele stichting Kulturstiftung Saksen-Anhalt
Projectbehandeling:
Dr. Katrin Tille
Partners:
Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt
Evangelischer Kirchenkreis Halberstadt
Publicatie:
Christian Philipsen/Katrin Tille (uitg.), Modellhaftes praxisorientiertes Evaluierungs- und Strategieprogramm zur „Präventiven Konservierung“ von national wertvollem Kunst- und Kulturgut am Beispiel des Halberstädter Domschatzes. Projectperiode 2012–2016 (Gommern 2016). ISBN 978-3-00-055525-1

Uw contactpersoon

Dr. Katrin Tille
Forschung | Publikationen
Kulturstiftung Sachsen-Anhalt | Dienststelle Stolbergsche Kurie
Domplatz 33 a
38820 Halberstadt
T: +49 3941 56749-11
katrin.tille@kulturstiftung-st.de